Friday, May 20, 2011

Tuimang Lui ah Khanlawhna

Thu masa: Tuimanglui leh Tuimangkhua te, koi pen in min nei masa zaw hiam ka tel lian kei hi, mi gen zongh ka za ngei kei hi. Ih zakngeihloh ban ah, ih theih mel loh thugen leh thu gelh nuamlo a hih man in, ka tel sinsen leh ka zakngei Tuimanglui thu tawm kong at nuam hi. Hihte pen ih gamthu a hih man in, Zomite a ding in thu manpha khat hi ci in ka ngaihsun hi.
Tomlakna: Tuimanglui a naak pen Zampi gam a hi hi. Tuivai tawh anaak pen kibang a, a khanglam ah Philnak tawh a naak ki suntuah hi (Philnak leh Caulenggam). Zogam ah Tui leh luan a kingaihsun pen Tuimanglui (River) leh Tuivailui te a hi uh hi. Ahang pen, Saklam manawh in luangto ding tawh kibang tak pi a, lamdang mahmah lui minthang nihte a hi uh hi. Tuimanglui pen Mizoram, India lamzuan in luangsuk a, Tuisa tawh Kawlbem khuataw, kawlgam pan in Tongciin khuataw ah ki mat a, tua pan in Tuisalui (River) cih min puasuk suak hi. Tuivailui in Manipur gamlam ah kivial to in, tua pan in Vai zanggam lam manawh suk hi.
Tuimang leh Tuivai te tangthu: Hih te nih pen unau hi in, Tuivai pen a u zaw in, tuimang pen a nauzaw a hi hi. Sa beng (hunter) nuam a sa mahmah unau te a hi uh hi. Ciimnuai pan in sabeng ding in kuankhia uh a, mun khat pan mun khat ah giahphual sat in a saben uh zom toto uh a, sak lam gam manawh in tulaitaka teutevum (seitual vum kim hong tungta uh hi. Sa minthang, Sazuk kihoih, Vompi, cih pian te bek man nuam uh a, tualo sakhi cih khawng maimai te pawl pen ngaihsut in zongh neilo uh hi. Ni khat a u nau un, a giahphual uh kituah ding in, ki ciam uh hi. Tuivai in nau aw, mangkhat mangmat ing in, zingciang in saklam gam manawh leng hoih ding hi, zing sapel khitciang in, ih giahphual kituah ni ci hi. Zingsa pel in, a unau un kikhen uh a, zing annek hun ah a naupa (Tuimang) tungtheilo hi. A u in ngakngak in, a sawtna ciang in ngakzo nawn lo hi. Mang lah man khin ngelngel ka hih ciang in tuni mah in paikhiat hamtang kei leh thu hoihlo khat hong tung ding hi cih pen a u in um hi. A u pen mang aisan siam mahmah khat zongh a hi hi. A dinkhiat ding ciang in, nau aw na masa ning in hong delh in la, ka pai na na ah hong sulzuih kik hamtang in cih a mau kitheihna ding in (sign) nutsiat hi.
A nau in sa khat kapliam kha in a zuih zuih leh nitum dong zuikha hi. Khuazing ding in hong kithawi ciang in, oh! tuni ka u tawh ka kiciam ni hi lo maw cih hongphawk pan kha hi. A mahzong giahphual ah ciah vingveng in, a u kam nutsiat a mu hi. Tun khua zan luata a hih man in, zingciang in zingsang khuavak tung in delh mai ning cih a ngaihsut khit ciang in a ih mu hi. Zingsangtung tho baih in, a u a delh leh, a u sul (painalui) a, nahtangkung a sattan te saupi na pha in, dah mahmah hi. Ka u pen hi dan tawh delh leng pha zo hetlo ding ka hih ciang in, hiah lamtom (short cut) ka bawl kul ding, ka khian suk kul ding hi ci hi. Tua a hih man in, Tuimanglui pen tui hat mahmah khat hi a, Tuivailui pen sak lam manawh in, dam pai to hiathiat tak pi hi. Tuimanglui nawh tai suk mahmah a, a hi zong in, Vaigam Silchar khua nawl ah phasuk zopan hi. Khangluite leh Dawisiampu te in, Tuivai leh Tuiamang (a khanglam pan in Tuisa zongh kici) kituahna pen Luang leh Vai kituahna ci uh hi. A diakdiak in gungal lam (tuikhiang saksiah) lam Dawisiampu te in Gampi Dawi a kithoih tak uh ciang in, luilam tawh kisai in Luang leh Vai kituahna pan ci in, phuisamna pan masa hamtang uh hi. Mual minthang tawh kisai in Sumbukmual, TeuteVum, etc. cih te lo hamtang uh hi. Hih pen tangthu (myth) hikha thei or a taktak zong hi kha thei ding hi. Ka tulpi uh a hi, Pu Chinsianthang in tulpi pan in hong khawl ciang in, Pu Belnang in tang siampi ding in na ki zangh to in, Pu Belnang hong sih ciang in, ka pa in Siampi hong sem to hi. Ka pa in a damlai a hong gen ka mangngilh theihloh Tuivai leh Tuimang tangthu tun a khatveina kong gelhkhiat a hi hi. A gampi dawithoihna ah Luang leh Vai thu omtakpi mawk hi.

Tuimanglui ah khanlawhna: Ka neulai in, Tuimanglui dung ah tuili thuk tam thei mahmah hi. Ngasa zongh tamthei mahmah in, ngen vawk (deng) in u te a pai uh ciang in paipel (ngabawm) dimdim tawh hong ciah thei gi ge uh hi. 1987 ciangciang pen Tuimanglui ah tuilithuk tam mahmah hi. Bek thamloh in, Tuimang gam, Bapigam, Darkhaigam, Haiciin gam, etc. te ah Cik (small lake, tui themthem luanna) tam thei mahmah a, tua Cikte in mi pet thei zel hi. Cikin hong pehciang in ih ci khawng bawkthei, phualthei, nattun cisa thei, nau ciingthei etc., Ciktui la in, ki sil leng peuh pha thei hi, Cik gilo phadeuh cih khawng om lai in, tua te in hong pet leh khangluilai in kithoih hamtang kul thei hi. 1990 kimciang in, hih cikte 97% hong kangcip mawk in, tuhun ciang in Cik in mi pet cih kiza nawn lo hi. Tuimanglui mahmah ah zong 1992 khitlam pan kipan in Tuilithuk omnawn hetlo mawk hi, pi 6 (fit) tuili pen omnawnlo cihphial ding a hi hi (hih pen, tuimui khuataw kimpan a naak dong ka genna a hi hi). Cik-hang leh Tuili te bek zongh hi lo in, Singkol (mi a petthei Singkung) te ih gam ah damdam in hong bei mawk hi. Ka ngaih sutsut ciang in, ih gam ah khanlawhna nasia tak in, hong tunkim hun, a diakdiak in kha nasepna hong hat mahmah 1980-1990 kikal sung hiphadeuh a, tua hang hikha thei ding in ka um mawh hi. Pasian vangliatna pen lamdang mahmah a, mit a muh theih ding a vangliat na hong lak Pasian a hi hi. Mihingte in Pasian ih mimal, ih innkuan, ih khua, ih gam ading in a santheih or ih pom khit tak ciang in, ih gam mahmah Pasian in hong pomsak in, a sung a dawi gilo te zong hong hawlkhiat sak hi cih hih Tuimanglui thupiang te tungtawn in ih mu thei hi. Topa minthanna hi ta hen. Amen.
Pasian minthan na ding a, kong at khiat hi in, deihkaihna leh a khengval a om khak leh, a hoih lam in na zuun sak un. Lungdam.
Thu kaikhawm,
Rev. Suan Za Khup
Tawmvei, Korea

No comments:

Post a Comment